"Love and marriage go together like horse and carriage"

Znacie takie polskie przysłowie: "Jeśli wybierasz się na wojnę, pomódl się raz. Jeśli na morze, pomódl się dwa. Jeśli się żenisz/wychodzisz za mąż, pomódl się trzy razy"? Ja też nie. A znalazłam owo ponoć polskie porzekadło w niespodziewanym miejscu:  w najnowszej książce Elizabeth Gilbert, tej od Jedz, Módl się, Kochaj. Tytuł książki: Committed: A Skeptic Makes Peace with Marriage*, zwiastuje tematykę: książka to połączenie pamiętnika z rozważaniami na temat instytucji małżeństwa. Ze względu na to, że Gilbert przytacza mnóstwo, dla mnie fascynujących, faktów z dziedziny antropologii, socjologii i historii małżeństwa, wiele czytelniczek jej bestsellerowego "pamiętnika z podróży w głąb siebie",  które oczekiwały kontynuacji Jedz..., rozczarowało się. Gilbert zresztą słusznie podejrzewała, że powtórzenie olbrzymiego sukcesu tej książki było niemożliwe i, sądząc po letnich recenzjach, niektóre jej fanki czują się zawiedzione. Jestem w mniejszości, dla której Committed okazała się bardziej absorbującą lekturą.
Pamiętacie, jak kończy się Jedz, Módl się, Kochaj? Bohaterka z wzajemnością zakochuje się w Brazylijczyku z australijskim paszportem, Felipe, i wydaje się, że nic nie stoi na przeszkodzie bajkowemu happy ever after. W Committed znajdziemy kontynuację ich historii, w którą z butami wkracza US Homeland Security Department. Amerykańskie służby imigracyjne grożą Felipe wydaleniem go na zawsze z land of the free (ekhem...) i jedyny sposób na to, by zakochani pozostali razem, to zawarcie małżeństwa. Dwoje rozwodników, którzy przysięgali sobie nigdy już nie wstępować w związek małżeński, "zostało skazanych na pobranie się (sentenced to marry)".
Felipe i Elizabeth muszą zatem jakoś zagospodarować sobie miesiące oczekiwania, w czasie których kilku prawników, różne życzliwe dusze  na kilku kontynentach i tony dokumentów mają umożliwić im ślub. Wyruszają zatem do Azji, gdzie Gilbert spotyka np. fascynujące kobiety z plemienia Hmong** czy młode laotańskie małżeństwo.
Nie można odmówić autorce lekkiego pióra - książka napisana jest w jej firmowym stylu: jak pogaduszki z koleżanką, z dużą dozą żartów i zwierzeń. Wiem, że wiele osób ten styl, w połączeniu z egzaltacją bohaterki, drażnił w poprzedniej książce - w tej sposób narracji pozostaje ten sam, ale mniej jest w książce zapatrzenia we własny pępek, a więcej solidnych informacji o instytucji małżeństwa. No właśnie, wbrew piosence, którą cytuję w tytule, małżeństwo do niedawna niewiele miało wspólnego z miłością, a i dziś jest to przede wszystkim kontrakt, także finansowy, o czym gorzko przekonuje się wiele rozwodzących się osób***. Znalazłam tu potwierdzenie moich podejrzeń: poza ułamkiem procenta kobiet, które poślubiły bardzo zamożnych mężczyzn, większość kobiet wcale nie zyskuje na małżeństwie,  jest ono za to korzystne, pod każdym względem, dla mężczyzn. Naukowcy mówią o wielokrotnie opisywanym zjawisku Marriage Benefit Imbalance (MBI)****: zamężne kobiety nie żyją dłużej, niż kobiety niezamężne (a nawet krócej - wiele ginie z ręki mężów), są biedniejsze niż singielki, nie osiągają równie wysokich stanowisk, częściej chorują (co wiąże się m.in. z faktem, że zamężne kobiety częściej mają dzieci - aż do XIX wieku to mężczyźni żyli dłużej, tyle kobiet umierało w ciąży, w czasie porodu i w połogu), częściej cierpią na depresję... Dla kontrastu: żonaci mężczyźni żyją dłużej, niż kawalerowie, są bogatsi, osiągają wyższą pozycję zawodową, rzadziej giną w wypadkach czy z powodu przemocy, rzadziej wpadają w nałogi, i wreszcie, w badaniach przyznają sami, że są szczęśliwsi niż single. Ale zanim my zamężne (przypomina się linijka z piosenki Nirvany: I'm maaaaarried-Buuuuuried - tylko, że Cobain, jak widać, śpiewał nie o sobie, lecz o kobietach) wystąpimy zbiorowo o rozwód i pójdziemy do kącika cichutko zapłakać, spieszę donieść, że dzięki feminizmowi ten MBI z każdą dekadą się zmniejsza i małżeństwo to już dla kobiety nie takie okowy, jak dawniej. Kobiety coraz później wychodzą za mąż i coraz później mają dzieci (lub ich nie mają - w USA 45% kobiet przed 44 r.ż. jest obecnie bezdzietnych) a to sprzyja ich karierze, zamożności i zdrowiu. W kręgu moich angielskich znajomych nie ma kobiety, która została matką przed 30. Co więcej, w każdej społeczności na Ziemi, w każdej epoce, spory procent (minimum 10%, zazwyczaj więcej) kobiet zawsze pozostawało bezdzietnymi - to niedoceniane, i przeoczone, a jednak grające ważną rolę w społeczeństwie, ciocie, czy też Panks (Professional Aunts No Kids).
Fascynujące są fragmenty dotyczące odporności małżeństwa na wciąż ponawiane ataki ze strony różnych religii, reżimów i doktryn. Wczesne chrześcijaństwo na przykład potępiało (sic!) ludzki pęd do łączenia się w pary i aktywnie zniechęcało wiernych do zawierania małżeństw. Wiele problemów dzisiejszych Afro-Amerykanów to dziedzictwo niewolnictwa, w tym zakazu zawierania przez niewolników związków małżeńskich. Taki zamach na instytucję  matrimonium może mieć (i ma) fatalne skutki, jest to bowiem jeden z najtrwalszych ludzkich wynalazków i głęboko zakorzeniona potrzeba. Badania wykazują też, że dzieci wychowywane przez pary (czy to hetero-, czy homoseksualne) z reguły mają się lepiej, niż dzieci samotnych rodziców, choć oczywiście są wyjątki.
Mam jedno duże zastrzeżenie do książki -  nie ma bibliografii! Widać, o czym sama pisze w posłowiu, że Gilbert nie wyrobiła się na termin podany przez wydawcę i na rzetelną redakcję nie starczyło już czasu. A tak bardzo chciałabym wiedzieć, na które prace wybitnego polskiego socjologa Zygmunta Baumana Gilbert powołuje się w swojej książce!

Polecam Committed wszystkim tym, którzy lubią lekką literaturę faktu.


* Samo Comitted ma podwójne znaczenie: może oznaczać "będący w związku", ale też, w stronie biernej, może znaczyć "ubezwłasnowolniony, zamknięty w szpitalu psychiatrycznym".

** Jeśli interesuje Was ta niezwykła, prastara kultura, polecam też świetny film Clinta Eastwooda, Gran Torino, którego akcja dzieje się wśród Amerykanów pochodzących z plemienia Hmong.

*** Małżeństwo jest także istotne z punktu widzenia dziedziczenia - konkubinat, nawet wieloletni, nie daje takich praw, o czym przekonała się partnerka Stiega Larssona, która toczy głośną batalię z rodziną pisarza o jego spuściznę. Larsson zmarł bowiem nagle, bez ważnego testamentu, i nawet w liberalnej Szwecji dziedziczy w takiej sytuacji rodzina, a nie partner/ka.

**** Nie wiem, jakie jest przyjęte polskie tłumaczenie.